موسيقي رمضان زاييده مراسم و آيين هاي مذهبي است / فرهنگ موسيقي رمضان با بي مهري مواجه شده است

 پيش خواني،سحرخواني،آوازهاي نيمه رمضان،دهل زني،نقاره زني،طبل زني،موسيقي افطاريه،مرثيه خواني و... از جمله موسيقي هاي خاص ماه رمضان است كه هريك در جاي خود از ارزش واعتبار بسيار بالايي برخوردار است به گونه اي كه به جرات مي توان گفت بدون اجراي موسيقي ( چه در كلام و چه با ابزار ويژه) هيچيك از مراسم ماه مبارك به تمام و كمال برگزار نمي شود.

اين مراسم وآيين ها كه جملگي با لحن و موسيقي خاصي اجرا مي شوند به طور مستقيم وغيرمستقيم بر موسيقي نواحي و حتي موسيقي شهري ماتاثيرات محسوسي را برجاي گذاشته است.ارزيابي وبررسي اين تاثير و تاثرات را در گفتگوي مهربا برخي موسيقيدانان وپژوهشگران عرصه موسيقي مي خوانيم:

فرهنگ موسيقي رمضان با بي مهري مواجه شده است

"حجت الاسلام كياسري"پژوهشگر گفت : در مناطق مختلف ايران موسيقي مقامي و نواحي ويژه ماه مبارك رمضان اجرا مي شود ، اما فرهنگ موسيقي رمضان با بي مهري مواجه شده است به عنوان مثال دوتار نوازان چيره دستي در مناطق مختلف  كشور بويژه جنوب خراسان داريم كه هنگام سحر وافطار برنامه هاي بخصوصي مانند "الله سحر"را قبل از اذان صبح در مايه دشتي و در دستگاه شور مي خوانند و در بسياري از اين مناطق هنگام افطار آواز "بيات ترك" با حال و هوايي عرفاني خوانده مي شود.

اين پژوهشگر درباره فرهنگ موسيقي در ماه  رمضان متذكر شد : يكي از كاركردهاي موسيقي ايجاد ارتباط قوي بين خالق ومخلوق است و به دليل ايجاد همين ارتباط است كه قرآن خواندن  با صوت خوش بسيار سفارش شده است ، ضمن اينكه اشعار عارفانه همواره چاشني آئين ها و رمضان خواني بوده است.

"حجت الاسلام كياسري "همچنين درباره توجه مسئولان به مراسم مذهبي در ماه مبارك رمضان گفت : خوشبختانه توجه مسئولان پس از انقلاب تا كنون به مقوله هنر قابل تامل است اما در برخي موارد مشاهده شده موسيقي آييني تا اندازه اي مورد بي مهري قرار گرفته و فرهنگ موسيقي در ماه مبارك رمضان جزء همين مقوله است كه اميدوارم با نگاه ويژه مسئولان به موسيقي آئيني در ماه رمضان در جهت  معرفي وشناساندن اين هنر به مردم بيش از گذشته حركتهاي مثبتي صورت  گيرد.

موسيقي رمضان نقش بسزايي در رشد موسيقي آييني داشته است

"ايرج نعيمايي" پژوهشگر موسيقي نيز با بيان اينكه موسيقي رمضان يكي از عناصري است كه در رشد تكاملي موسيقي آئيني در مناطق مختلف ايران و همچنين در اعتلاي موسيقي مذهبي و سنتي نقش بسزايي داشته است گفت:ماه رمضان ماهي مبارك وهمراه با شادي است و به جز سوگواري درايام  شهادت حضرت علي (ع) سراسر اين ماه شادماني براي تولد امامان وخاصه روز عيد فطر يكي از اعياد بزرگ مسلمين است و خوشبختانه موسيقي در اين ماه حضور پر رنگي دارد.

مولف كتاب "صفي الدين ارموي نظريه پرداز موسيقي"در ادامه به سير تاريخي موسيقي در اسلام اشاره كرد وگفت:موسيقي جزء تاريخ حماسه، بزم، رزم و سوگ مردم از زمان هاي بسيار دور قبل از اسلام بوده است كه با ورود اسلام اين نوع موسيقي رنگ وبوي ديگري از جنس مذهب به ويژه در ماه رمضان به خود گرفت؛ كه  فرهنگ موسيقي در ماه رمضان خاص ايران زمين نيست ودر كشورهاي ديگر اسلامي مانند "اندونزي"، "مالزي"، "الجزيره"، "تونس"و"مصر"نيز موسيقي رمضان با توجه به فرهنگ شنيداري مردم وجود دارد.

اين پژوهشگر موسيقي درباره موسيقي رمضان در ايران گفت:موسيقي رمضان دردعا و مناجات وديگرمراسم مذهبي وآئيني حضورداشته است و همچنين قبل از حضور رسانه ها به شكل امروزي ،مردم هر منطقه براي اينكه در سحرخواب  نمانند با همياري هم  سحر خواني هايي  به اشكال مختلف و با سازهايي مانند "طبل" ، "دهل" ويا حتي شعر خواني با روشن كردن فانوس وشمع داشتند كه متاسفانه نسل اين نوع شعر خواني ها وسحر خواني ها رو به نابودي است. 

مديرعامل سابق انجمن موسيقي و عضو پيوسته فرهنگستان هنر، در پايان ضمن اينكه  اين نوع مراسم ها را ميراثي به جا مانده از گذشته دانست ؛ خاطر نشان كرد:وجود مراسمي مانند سحر خواني ، افطار خواني  وموسيقي ويژه اين ماه حاصل كشف وشهود انسان ها در طول قرن ها است و جزئي از تاريخ بشريت محسوب مي شود كه درفرهنگ  تاريخ معاصر به دست فراموشي سپرده شده است و متاسفانه اين ميراث به جا مانده به دليل بي توجهي مسولان در حفظ  و حراست آن درحال نابودي است .

برخي آوازهاي ويژه رمضان به دست فراموشي سپرده شده است

حاتم عسگري دراين باره به خبرنگار موسيقي مهر گفت :موسيقي در ماه مبارك رمضان يكي از تاثير گذارترين نوع موسيقي در فرهنگ شنيداري مردم بوده است به طوري كه اين فرهنگ به نوعي حافظ دستگاه ها و گوشه هاي موسيقي ايراني محسوب مي شود.

اين رديف دان موسيقي آوازي معتقد است كه موسيقي بر خلاف هنرهايي چون نقاشي ، شعر و ... از حركت بيشتري برخوردار است و در رزم ، بزم ، نيايش و ... هميشه مورد استفاده بوده است و اين حركت زاينده وپوياخوشبختانه در موسيقي ماه مبارك رمضان وجود دارد .

اين رديف دان موسيقي در ادامه گفت:موسيقي ماه رمضان جزء جدا نشدني از فرهنگ اين ماه است كه از ديرباز وجود داشته است . به عنوان مثال آواز "بيات كرد" يا "كرد بيات " از آن دسته از آوازهايي است كه در دستگاه شور از نيمه شب تا هنگام سپيده صبح نواخته مي شده و يا "بيات ترك "كه آوازي ويژه افطار- به معناي از دست رفتن روزي از روزهاي ماه رمضان - است و از اين دست از موسيقي مي توان به اذان مرحوم موذن زاده اردبيلي اشاره كرد.

اين مدرس آواز در ادامه به ناشناخته ماندن فرهنگ موسيقي در ماه رمضان اشاره كرد وگفت : اگر نگاهي درست به موسيقي در اين ماه بيندازيم به درستي متوجه خواهيم شد كه اين نوع زبان موسيقي كه به نوعي معرف ماه رمضان است به دليل عدم شناخت درست و به دليل كم توجهي مسئولان به پتانسيل هاي موجود  در حوزه هاي  مختلف فرهنگ موسيقي به دست فراموشي سپرده شده است؛به عنوان مثال موسيقي هايي از نوع " بيات ترك " و"بيات كرد" بسيار وجود دارد كه كارشناسي  وتحقيق درستي روي آنها صورت نگرفته است .

موسيقي در فرهنگ رمضان جايي فراخ و دوست داشتني دارد

"حميد رضا نوربخش "- مدرس موسيقي آوازي با اشاره به جايگاه والاي موسيقي در ماه رمضان گفت : سالهاي سال است كه مردم هنگام اذان مغرب با دعاي ربناي استاد" محمد رضا شجريان" به استقبال اذان وافطار مي روند  كه خوشبختانه همين نيايش نيز بي بهره از موسيقي نيست. به همين دليل است كه بايد گفت موسيقي در فرهنگ رمضان جايي فراخ و دوست داشتني دارد.  

مديرعامل خانه موسيقي در ادامه درباره  آواها و نواهايي كه خاص ماه رمضان است گفت : نواها وآواهاي ويژه ماه مبارك رمضان همراه با آداب بومي آن ناحيه در مناطق مختلف وجود دارد به عنوان مثال مي توان به سحر خواني وافطار خواني در خراسان ، استان مركزي وكردستان اشاره كرد كه اصطلاحا اين نوع مراسم را كه هنگام سحر تا پيش از اذان صبح اجرا مي شود "نوبت خواني" يا "الله سحر" مي گويند كه به فراخور بافت مناطق نواها و آواز ها متفاوت است.

وي در ادامه خاطر نشان كرد : توجه به عالم غير مادي از ويژگي هاي ماه مبارك رمضان است  كه باعث نزديكي انسان به چيستي  خود و خداي خود مي شود كه براي پيوند اين ارتباط موسيقي بهترين راه است .

مدرس موسيقي آوازي در پايان به عدم شناخت نسل جوان از جايگاه موسيقي در مراسم آئيني و ماه رمضان اشاره كرد و گفت : متاسفانه جوان امروز نه تنها آشنايي كافي با مراسم آئيني ومذهبي ندارد بلكه با پيشينه فرهنگي خود به كلي بيگانه است و اين عدم شناخت در مرحله نخست به خانواده  و در مراحل بعد به مسئولان در صدا سيما و ديگرنهادهاي مختلف اجتماعي بر مي گردد. به نظر من بايد كمي به گذشته برگرديم و در يك حركت بنيادين از سوي پژوهشگران ناشناخته هاي فرهنگ غني موسيقي در مراسم هاي آئيني و فرهنگ رمضان را به نسل جوان بشناسانيم.

 رسانه ها در اشاعه فرهنگ موسيقي رمضان كوتاهي مي كنند

"همايون سپهر" راديو را يكي از عوامل رشد واشاعه گوشه ها و مقام هاي موسيقي ويژه ماه رمضان مي داند ومعتقد است رسانه ها بودند كه اين نوع برنامه ها را در دسترس مخاطب قرار مي دادند كه اين روزها رسانه هاي جمعي در معرفي و ارائه اين نوع مراسم كوتاهي مي كنند .

اين پژوهشگر در ادامه به موسيقي در ماه رمضان اشاره كرد وبه خبرنگار موسيقي مهر گفت : موسيقي در ماه مبارك رمضان يكي از ضروريات انجام مراسم مذهبي مانند سحر خواني و افطارخواني است كه وجود اين مراسم در خرده فرهنگ هاي استان خراسان ، اراك، مازندران و بوشهر بسيار ديده مي شده است البته در حال حاضر هم در برخي مناطق وجود دارد. 

"همايون سپهر" پژوهشگر موسيقي به وجود كميته اي كارشناسي در وزارت ارشاد ونهادهاي متولي اشاره كرد و گفت : ما يك گستره فرهنگي عظيم در حوزه هاي مختلف فرهنگي هستيم كه اين گستره در تمام حوزه ها بايد فعال شود به عنوان مثال در حوزه موسيقي پژوهشگران، آهنگسازان ومسئولان مربوط حضور دارند كه پژوهشگران اطلاعات خام را در اختيار آهنگسازان مي گذارند و آهنگساز هم به فراخور مناسبتي كه در آن قرار دارند با مجوز مسئولان محصول فرهنگي را ارئه مي كنند در نهايت اين مسئولان هستند كه بايد با يك كارشناسي عميق وگسترده  در وزارتخانه فرهنگ وارشاد اسلامي به يك اجماع كلي درزمينه بسط وگسترش آئين هاي مذهبي وفرهنگ موسيقي در ماه رمضان برسند. 

فرهنگ شنيداري مردم را تقويت كنيم

از سوي ديگر "هوشنگ جاويد" ، پژوهشگر موسيقي معتقد است موسيقي هاي آييني از جمله موسيقي رمضان در كشور ما هميشه در خدمت تبليغ دين و مذهب و آيين هاي مختلف بوده و جزئي از فرهنگ شنيداري مردم به شمار مي رفته است .

نويسنده و پژوهشگر كتاب "موسيقي در رمضان " درادامه گفت : نغمه هاي موزون هنگام سحر و افطار يكي از ويژگي هاي موسيقي در ماه رمضان بوده است كه كاربرد اين نوع نغمات در موسيقي با ورود اسلام وآغاز ماه مبارك رمضان بيش از گذشته رواج يافت، ودرست به دليل وجود فرهنگ موسيقي در اسلام و طبعا ماه رمضان است كه پيامبر توصيه كرده كه قرآن را با صدايي خوش بخوانيم. 

اين پژوهشگر در انتقاد به عدم توجه به پژوهش، به ويژه موسيقي هاي نواحي  و اقوام  گفت:گله من از مسئولان اين است كه حمايت هاي لازم را در زمينه پژوهش موسيقي نكرده اند واين در حالي است كه دولت به خصوص مسئولان در وزارت ارشاد بايد مركزي در زمينه پژوهش داشته باشند.

رسانه ها تعيين كننده هويت مراسم مذهبي و ملي هستند

"عليرضا ميرعلي نقي"به وجود رسانه ها در ماندگاري اثراشاره كرد وگفت:در تهران قديم درسالهاي اوايل دهه 30 زماني كه فرستنده هاي راديويي هنوز تقويت نشده بودند در هر محله يك سحر خوان ، يك افطار خوان، (در ماه رمضان) و يك موذن با لحن وبيان خاص در طول سال وجود داشت كه همين امر باعث زنده نگه داشته شدن آئين هاي به جا مانده از گذشته مي شد؛ اما امروز  در ارائه مراسم مذهبي وملي رسانه ها تعيين كننده هستند ؛ هنرموسيقي در گذشته  به خودي خود قائم به ذات نبوده و به نوعي وابسته به آئين هاي موجود در مناطق مختلف بوده اند ؛ بنابر اين خود مردم بودند كه در حفظ آداب و رسوم بومي شهرهاي مختلف سهم داشته و در شكل گيري و پرورش آئين هاي مذهبي و ملي نقش مهمي  داشته اند و آئين هاي مربوط به ماه مبارك رمضان از اين قاعده نيز مستثني نبوده است.

 اين پژوهشگر در ادامه به عدم تنوع در ارائه مراسم مذهبي اشاره كرد و گفت : زماني كه به شنيدن صداي يك موذن، يك قطعه موسيقي در مراسم مذهبي به ويژه موسيقي در ماه رمضان عادت كنيم ديگر تنوعي براي انتخاب وارزيابي خوب وبد مقوله هاي مختلف باقي نمي ماند؛ وجود موسيقي در مراسم مختلف مذهبي مانند اعياد مذهبي ، موسيقي هاي ويژه ماه هاي رمضان، محرم وصفر نشانگر فرهنگ غني موسيقي اصيل عرفاني ايران است كه شناخت و معرفي اين نوع موسيقي مستلزم برنامه ريزي مسئولان و مشاركت همه دلسوزان در عرصه هنر است.

اگر غفلت كنيم موسيقي ويژه رمضان از بين مي رود

"ابوالحسن مختاباد" خواننده معتقد است با ورود تلويزيون به خانه ها ، انواع مراسم ويژه رمضان به شكل بسته بندي شده و سمبوليك در سبد ارتباطات رسانه هاي جمعي قرار گرفته است .

اين مدرس آواز در ادامه به موسيقي در مراسم وآئين ها به ويژه در ماه رمضان اشاره كرد وگفت:موسيقي نقش بسيار مهمي در آوازهاي ويژه ماه رمضان و آئين ها در گذشته نه چندان دور داشته است در واقع اين مراسم وآيين ها متعلق به عصري بوده كه رسانه ها در دسترس همگان نبود و هر ايل و قبيله اي بنابر آداب و رسوم خود مراسم آئيني ومذهبي را برگزار مي كردند و اگر مسئولان در صدد آرشيو كردن همين سمبولهاي به جا مانده نباشند؛ دير يا زود همين ميراث اندك هم از بين خواهد رفت.

مسئولان در حفظ فرهنگ رمضان خواني كوشا باشند 

"احمد وكيليان" پژوهشگر موسيقي نيز با اشاره به اين نكته كه ماه رمضان همواره حافظ بسياري از ارزشهاي فرهنگي بوده و بويژه در حفظ فرهنگ موسيقي در گوشه هاي مختلف مانند "سحر خواني"،"الله خواني"،"دم دم سحري" و... نقش موثري داشته است گفت:مناجات خواني هاي رمضان درشهرهاي  مختلف با توجه به موسيقي آئيني آن مناطق سبك وسياق هاي گوناگوني دارد به عنوان مثال در خراسان طبل ونقاره زني از آداب ماه مبارك است ، در مناطق جنوبي مانند بوشهر از طبل "دمام" استفاده مي شود به اين صورت كه گروهي در كوچه وخيابان ها راه مي افتند و اشعار سحر خواني را با صداي بلند مي خوانند كه به اين افراد "دم دم سحري" مي گويند ودر پايان ماه رمضان در روز عيد فطر زماني كه خبر رويت ماه را مي دهند وموسيقي شادي را مي نوازند و مزد ومواجب بيدار كردن مردم در ماه رمضان را در عيد فطردريافت مي كنند.